مقدمه ای بر توانمند سازی کارکنان :
توانمند سازی کارکنان یکی از تکنیکهای موثر برای افزایش بهره وری کارکنان و استفاده بهینه از ظرفیت و توانائیهای فردی و گروهی آنها در راستای اهداف سازمانی است .
توانمندی فرآیندی است که در آن از طریق توسعه و گسترش نفوذ و قابلیت افراد و تیم ها به بهبود و بهسازی مستمر عملکرد کمک می شود .به عبارت دیگر توانمند سازی یک راهبرد توسعه و شکوفایی سازمان است .
اهمیت و ضرورت توانمند سازی کارکنان در سازمان ها:
سازمانهان های امروز تحت تآثیر عواملی از قبیل افزایش رقابت جهانی ، دگرگونیهای ناگهانی ، نیاز به کیفیت و خدمات پس از فروش و وجود منابع محدود و ……. زیر فشارهای زیادی قرار دارند . پس از سالهای زیادی تجربه ، دنیا به این نتیجه رسیده است که اگر سازمانی بخواهد در اقتصاد و امور کاری خود پیشتاز باشد و در عرصه رقابت عقب نماند باید از نیروی انسانی متخصص ، خلاق و با انگیزه بالا برخوردار باشد . منابع انسانی اساس ثروت واقعی یک سازمان را تشکیل می دهند . بین سرمایه انسانی و بهره وری در سازمانها رابطه ای مستقیم وجود دارد . از دغدغه های مهم بنگاههای اقتصادی موفق جهان ، گرد آوری سرمایه انسانی فرهیخته و خردورزی است که قادر به ایجاد تحول در سازمانی که به آن متعلقند ، باشند . یک سازمان موفق مجموعه ای است مرکب از انسانهائی با فرهنگ سازمانی ، اندیشه و اهدافی مشترک که با کار گروهی در نظام انعطاف پذیری سازمان ، تجارب و دانش خود را با عشق به پیشرفت روز افزون سازمان در اختیار مدیریت خود قرار می دهند .بنابراین هر فرد نسبت به سازمان و وظیفه ای که انجام می دهد ، احساس مالکیت خواهد کرد . استفاده از توانائیهای بالقوه منابع انسانی برای هر سازمانی مزیتی بزرگ به شمار می رود . در بهره وری فردی ، سازمان از مجموعه استعداد ها و توانائیهای بالقوه فرد به منظور پیشرفت سازمان استفاده می کند و با بالفعل در آوردن نیروهای بالقوه و استعدادهای شگرف در جهت سازندگی موجب پیشرفت فرد و همسوئی با سازمان خواهد شد . بنابراین لازمه دستیابی به هدف های سازمان ، مدیریت موثر این منابع با ارزش است . در این راستا رشد ، پیشرفت ، شکوفایی و ارتقای توانمندیهای کارکنان که در سالیان اخیر تحت عنوان توانمند سازی کارکنان مورد توجه صاحبنظران و کارشناسان مدیریت منابع انسانی واقع شده است . همانگونه که سازمان ها به مقابله با چالشهای سازمانی برمی خیزند و بهبود مستمر را در اولویت قرار داده اند ، نیاز بیشتری به حمایت و تعهد کارکنان و در گیر کردن آنها در کار احساس می شود . توانمند سازی تکنیکی نوین و موثر در جهت ارتقای بهره وری سازمان به وسیله بهره گیری از توان کارکنان است . کارکنان به واسطه دانش ، تجربه و انگیزه خود صاحب قدرت نهفته هستند و در واقع توانمند سازی آزاد کردن این قدرت است . این تکنیک ظرفیتهای بالقوه ای که برای بهره برداری از سرچشمه توانائی انسانی که از آن استفاده کامل نمی شود ، در اختیار می گذارد و در یک محیط سالم سازمانی روشی متعادل را در بین اعمال کنترل کامل از سوی مدیریت و آزادی عمل کامل کارکنان پیشنهاد می کند .
در بحث توانمند سازی مسائلی از این قبیل مورد بررسی قرار می گیرد که جو مدیریتی و فضای سازمان برای کارکنان چگونه است ؟ مدیریت سازمان آیا امکان بروز عقاید و افکار را به کارکنان خود می دهد ؟ آیا سیستم تشویق و تنبیه عادلانه در سازمان وجود دارد ؟ میزان مشارکت در سازمان چقدر است ؟ مدیران تا چه اندازه محیط را برای کار جذاب نموده اند ؟
امروزه مزیتی که سازمان ها برای پیشی گرفتن از یکدیگر دارند نه در بکار گیری فن آوری جدید ، بلکه در بالا بودن اعتماد به نفس و میزان تعهد کارکنان به اهداف سازمانی نهفته است . برای گذر از مرحله های گوناگون ، سازمان ها باید خود را با موقعیتهای مختلف سازگار کنند و روشهای جدیدی را فرا گیرند . در این صورت باید به شناسائی مواردی که می تواند در سازندگی محیط کار توانمند و موثر باشد ، برسند . در سازمان های نو کارکنان نه تنها برای انجام وظیفه ای که به عهده دارند ، بلکه برای بهبود کارکرد کل سازمان احساس مسئولیت می کنند . آنها برای افزایش مستمر عملکرد بهره وری به گونه ای فعال با یکدیگر به کار می پردازند .
تعاریف مختلف از توانمند سازی :
توانمند سازی عبارت است از شناختن ارزش افراد و سهمی که می توانند در انجام امور داشته باشند .
توانمند سازی نیروی انسانی یعنی ایجاد مجموعه ظرفیتهای لازم در کارکنان برای قادر ساختن آنان به ایجاد ارزش افزوده در سازمان و ایفای نقش و مسئولیتی که در سازمان به عهده دارند ، توام با کارائی و اثر بخشی
توانمند سازی عبارت است از طراحی و ساخت سازمان به نحوی که افراد ضمن کنترل خود ، آمادگی قبول مسئولیت بیشتری را نیز داشته باشند .
توانمند سازی عبارت است از توسعه و گسترش قابلیت و شایستگی افراد برای نیل به بهبود مستمر در عملکرد سازمان .
توانمند سازی عبارت است از ارتقای توانائی کارکنان در استفاده بیشتر از قوه تشخیص و تحلیل ، داشتن بصیرت در انجام کارهایشان و مشارکت کامل در تصمیم هائی که بر زندگی آنها اثر می گذارد .
توانمند سازی در مفهوم سازمانی عبارت است از تغییر در فرهنگ و شهامت در ایجاد و هدایت یک محیط سازمانی است .
عوامل موثر در فرآیند توانمند سازی کارکنان :
1- مشخص بودن اهداف ، مسئولیت ها و اختیارات در سازمان – کارکنان باید از مسئولیت ها و شرح وظایف خود ، هدف و مآموریت سازمان و مراحل و فرآیند های کاری آن آگاهی داشته باشند .
2- غنی سازی مشاغل و ارتقای شغلی کارکنان – سازمان باید به منظور به روز بودن اطلاعات فنی و تخصصی کارکنان و افزایش محتوی شغلی آنها اقدام کند . همچنین به منظور برآورده کردن اصل جانشین پروری در سازمان باید از فنون چرخش کاری استفاده کند .
3- روحیات و تعلق سازمانی – به منظور برآورده کردن این عامل باید برای کارکنان در سازمان احترام گذارد و در جهت رفع مشکلات شخصی یاری و کمک کرد . برای ابداع ، نوآوری و خلاقیت در کارکنان باید زمینه های مناسب فراهم شود و مدیریت ارشد سازمان اطمینان حاصل کند که کارکنان تمایل به انجام اموری که به آنها واگذار شده است را دارند .
4- اعتماد ، صمیمیت و صداقت – سازمان باید فضای مثبت و روابط کاری دوستانه را بین کارکنان ایجاد کند و اعتماد بین مدیران و کارکنان را افزایش دهد .
5- تشخیص و قدر دانی – تناسب حقوق و دستمزد و پاداش در یافتی با کاری که کارکنان انجام می دهند ، توزیع مناسب امکانات رفاهی در سازمان و تناسب ارتقای شغلی کارکنان با شایستگی آنها می تواند عامل مطرح شده را در سازمان پوشش دهد .
6- مشارکت و کار گروهی – بکار گیری نظرات و ایده های کارکنان در تصمیم گیری ها و همکاری آنها در بهبود و پیشبرد امور سازمان ، تفویض اختیار به کارکنان در سطوح مختلف ، مشارکت دادن کارکنان در ارائه پیشنهاد جهت بهتر انجام شدن امور و کنترل امور انجام شده کارکنان توسط خودشان می توانند به عنوان عامل مشارکت و کار گروهی در افزایش توانمند سازی کارکنان در سازمانها تآثیر گذار باشد .
7- ارتباطات – شامل برقراری ارتباط و دسترسی آسان کارکنان به مدیران و سرپرستان ، شفافیت و روشن بودن ارتباطات کاری کارکنان با مدیران و سرپرستان و اطلاع کارکنان از امور جاری شرکت در ارتباط با حوزه کاری خود .
8- محیط کاری – از جمله عوامل موثر که کما بیش در سازمان ها بر روی آن تآکید می شود محیط کاری است . اهمیت به ایمنی و سلامت کارکنان در محیط کار ، ایجاد مو قعیتهای مناسب جهت ارتقای شغلی کارکنان ، کاهش فشار و تنش های موجود در محیط کار می تواند از جمله موارد مرتبط با محیط کار باشد .
9- بهینه سازی فرآیند ها و روشهای کاری – شفاف و مشخص بودن گردش کار و اطلاعات در سازمان ، مستند سازی روش های کاری و باز نگری دوره ای و اصلاح روش های کاری و ساده سازی امور از عوامل موثر در برآورده شدن بهینه سازی فرآیند ها و روشهای کاری است .
10- اطلاعات ، دانش و مهارت شغلی – جهت تآمین این عوامل وجود امکانات جهت توسعه مهارتهای شغلی در سازمان ، وجود زمینه های آموزش موثر و کارا در سازمان و داشتن اطلاعات فنی و تخصصی در ارتباط با پست ها می تواند مفید باشد .
نتیجه گیری :
از طریق برنامه های توانمند سازی ، ظرفیتهای کاری با تفویض اختیار ، افزایش مسئولیت ، خود مختاری در تصمیم گیری و احساس خود کار آمدی ، افزایش می یابد . و در نتیجه بهره وری و اثر بخشی سازمان نیز بالا می رود . برای این کار زیر ساختارهائی از جمله سرمایه ، نیروی انسانی با انگیزه و نگرش همسو لازم است تا از طریق بکارگیری سه اصل مهم تسهیم کارکنان در اطلاعات ، تعیین چهار چوب خود مختاری به منظور تصمیم گیری و جایگزینی تیم های خود گردان در سلسله مراتب سازمان ، توانمند سازی میسر شود . آنچه از این طریق حاصل می شود افزایش وفاداری و حس تعلق کارکنان به سازمان است که در مشارکت فعال و ارائه ابتکار و خلاقیت نمود می یابد و در نهایت اسباب ارتقای بهره وری سازمان را پدید خواهد آورد . لازم به ذکر است که تا کارکنان ، ظرفیتهای لازم را برای تغییر در جهت توانمند سازی به دست نیاورد ، موفقیتی حاصل نخواهد شد ، بویژه اگر بودجه و سرمایه برای پیاده سازی وجود نداشته باشد .
